بحران کمبود امکانات آموزشی و نیروی انسانی متخصص در پزشکی

افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی در سال‌های اخیر، سیستم آموزشی پزشکی ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.

به گزارش دیده بان سلامتی؛ بر اساس اظهارات معاون آموزشی وزارت بهداشت در 9 دی ماه، کمبود 25 هزار تخت بیمارستانی آموزشی و نبود زیرساخت‌های کافی، کیفیت آموزش پزشکی را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.

در حالی که مسئولان مدعی افزایش 20 درصدی ظرفیت گروه پزشکی در سال‌های اخیر هستند، اما عدم تأمین منابع مالی لازم برای گسترش زیرساخت‌های آموزشی، این افزایش ظرفیت را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است. دانشجویان پزشکی در شرایط نامناسبی مانند خوابگاه‌های شلوغ، کلاس‌های پرجمعیت و کمبود امکانات آموزشی به تحصیل مشغول هستند.

تبعات افزایش بی‌رویه ظرفیت

افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، تبعات منفی متعددی را به همراه داشته است. تراکم بالای دانشجویان در کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها، کیفیت آموزش پزشکی را به شدت کاهش داده و امکان ارائه آموزش‌های فردی و عملی موثر را از بین برده است. از سوی دیگر، کمبود بودجه ناشی از این افزایش بی‌رویه، دانشگاه‌های علوم پزشکی را با مشکلات مالی جدی مواجه کرده و توانایی آن‌ها را در تأمین نیازهای آموزشی دانشجویان محدود کرده است.

حسینی، معاون آموزشی وزارت بهداشت نیز تأکید کرد: « زمانی که در سال 1400 اعلام کردیم افزایش ظرفیت پزشکی به صلاح نیست، نگران شرایط کنونی بودیم که طی سه سال ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی دو برابر شده است. در حال حاضر، دانشجویان پزشکی نمی‌توانند آموزش‌های ضروری مانند تشریح و آناتومی را به‌خوبی فرا گیرند. با این ‌حال، تلاش می‌کنیم کیفیت آموزشی را در حد مطلوب حفظ کنیم. این تصمیم افزایش ظرفیت توسط افرادی اتخاذ شد که آگاهی کافی از روندهای علمی علوم پزشکی نداشتند، و این امر مشکلاتی در تأمین خوابگاه و زیرساخت‌های بهداشتی ایجاد کرده است. باید پیامدهای اقتصادی این افزایش ظرفیت را نیز ارزیابی کنیم.»

در نتیجه این وضعیت، بسیاری از فارغ‌التحصیلان پزشکی با مشکل بیکاری روبرو و یا مجبور به اشتغال در مشاغلی غیرمرتبط با رشته تحصیلی خود شده‌اند. همچنین، توزیع ناعادلانه پزشکان در مناطق مختلف کشور، به ویژه مناطق محروم و کم‌برخوردار، باعث تشدید نابرابری‌های بهداشتی شده است. در نهایت، افزایش تعداد پزشکان بدون ایجاد زیرساخت‌های مناسب، به افزایش هزینه‌های درمانی منجر شده و فشار اقتصادی بیشتری را بر بیماران وارد کرده است.

علیرضا مرندی، وزیر اسبق بهداشت و چهره شاخص اصولگرا، پیش‌بینی بحران را کرده بود

علیرضا مرندی، وزیر بهداشت در دهه‌های 60 و 70 و از چهره‌های شاخص جریان اصولگرا، در نامه‌ای پیش‌بینی‌گرانه خطاب به رئیس جمهور سیزدهم، نسبت به افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی هشدار داده بود. مرندی که از مخالفان سرسخت این طرح بود، در آبان 1400، یعنی پیش از تصویب نهایی این تصمیم، در نامه‌ای مفصل به ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور وقت، دلایل مخالفت خود را تشریح کرده بود.

مرندی در این نامه با تاکید بر ضرورت اتکا بر شواهد علمی و کارشناسی در تصمیم‌گیری‌های کلان، به هزینه‌های بالای تربیت یک پزشک و نیاز به زیرساخت‌های گسترده و هیئت علمی متخصص اشاره کرده بود. وی در بخشی از نامه خود آورده بود: «افزایش ناگهانی ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی بدون تأمین منابع مالی کافی و ایجاد زیرساخت‌های لازم، نه تنها به بهبود وضعیت سلامت کشور کمک نخواهد کرد، بلکه به تخریب زیرساخت‌های موجود و کاهش کیفیت آموزش پزشکی منجر خواهد شد».

پیش‌بینی‌های مرندی در آن زمان با واکنش‌های متفاوتی روبرو شد، اما امروز و پس از گذشت چند سال، به نظر می‌رسد که نگرانی‌های وی به واقعیت تبدیل شده است. بحران کمبود امکانات آموزشی، افزایش بی‌رویه دانشجویان در کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها و کاهش کیفیت آموزش پزشکی، تنها بخشی از مشکلات ناشی از این تصمیم شتاب‌زده است.

فاجعه در خوابگاه‌های پزشکی؛ دانشجویان در ازدحام و صف‌های طویل

در اظهارات تکان‌دهنده‌ای، معاون آموزشی وزارت بهداشت از شرایط اسفبار خوابگاه‌های دانشجویان پزشکی پرده برداشت. حسینی در نشست خبری روز گذشته اعلام کرد که به جای اسکان سه نفره در هر اتاق، اکنون تا 14 دانشجو در یک اتاق کوچک و با امکانات بهداشتی نامناسب مجبور به زندگی هستند. صف‌های طولانی در سلف‌سرویس‌ها و کلاس‌های پر ازدحامی که برای 200 نفر برگزار می‌شود، تصویری تلخ از وضعیت کنونی آموزش پزشکی کشور ارائه می‌دهد.

افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی در سال‌های اخیر، دانشگاه‌ها را با چالش جدی کمبود فضا و امکانات مواجه کرده است. حسینی در این باره گفت: “دانشگاه‌ها ناچار به برنامه‌ریزی برای افزایش ظرفیت با وضعیت موجود شده‌اند.” این در حالی است که افزایش ظرفیت از 8000 نفر به 15000 نفر، به ویژه در کلاس‌های آناتومی و آموزش‌های بالینی، به بحرانی جدی تبدیل شده است.

بحران مالی در آموزش پزشکی؛ سهم ناچیز سلامت از بودجه و بدهی سنگین دانشگاه‌ها

معاون آموزشی وزارت بهداشت با افشای آمار تکان‌دهنده‌ای، از بحران مالی شدید در بخش آموزش پزشکی پرده برداشت. حسینی اعلام کرد که سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی کشور به نصف کاهش یافته و تنها 4 درصد است. این کاهش شدید بودجه‌ای، مشکلات عدیده‌ای را برای وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی ایجاد کرده است.

حسینی در این باره گفت: “کمبود بودجه، مانع اصلی برای تأمین زیرساخت‌های لازم برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی شده است.” وی همچنین به بدهی سنگین 95 هزار میلیارد تومانی دانشگاه‌های علوم پزشکی اشاره کرد و افزود: “این بدهی هنگفت، چالش‌های بودجه‌ای را تشدید کرده و مانع از ارائه خدمات باکیفیت به دانشجویان و بیماران شده است.”

توصیه‌های کارشناسان

کارشناسان حوزه بهداشت و درمان، با هشدار نسبت به عواقب افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، راهکارهایی برای برون رفت از این بحران پیشنهاد می‌دهند.

دکتر مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، معتقد است که تا زمانی که زیرساخت‌های آموزشی و امکانات بیمارستانی به‌طور کامل فراهم نشود، افزایش ظرفیت پذیرش باید متوقف شود.

وی تاکید می‌کند که تراکم بالای دانشجویان در کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها، کیفیت آموزش را به شدت کاهش داده و به تربیت پزشکانی با مهارت‌های پایین منجر می‌شود.

دکتر فریدون عزیزی، اقتصاددان سلامت، نیز بر اهمیت توزیع عادلانه منابع در حوزه آموزش پزشکی تاکید می‌کند.

وی معتقد است که بودجه‌های اختصاص یافته به بخش آموزش پزشکی باید به صورت عادلانه بین دانشگاه‌های علوم پزشکی توزیع شود تا از ایجاد نابرابری در دسترسی به آموزش باکیفیت جلوگیری شود.

دکتر محمد رضا مسجدی، متخصص داخلی و رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران، بر لزوم تغییر رویکرد در آموزش پزشکی تاکید دارد.

وی معتقد است که آموزش پزشکی باید به سمت آموزش مبتنی بر بیمار و آموزش‌های بالینی سوق پیدا کند تا دانشجویان بتوانند مهارت‌های عملی لازم برای ارائه خدمات درمانی را کسب کنند .

در همین راستا، دکتر غلامرضا حبیبی، جامعه‌شناس سلامت و استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز، بر اهمیت توجه به نیازهای بازار کار در تعیین ظرفیت پذیرش رشته‌های پزشکی تاکید می‌کند.

وی معتقد است که افزایش ظرفیت پذیرش در رشته‌هایی که نیاز بازار کار به آن‌ها کمتر است، نه تنها به بهبود وضعیت سلامت جامعه کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند منجر به بیکاری پزشکان و هدر رفتن منابع شود.

از افزایش ظرفیت تا کاهش کیفیت

افزایش بی‌رویه ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، بلای جان نظام سلامت کشور شده است. تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده و بدون برنامه‌ریزی دقیق، سیستم آموزشی پزشکی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. کمبود شدید امکانات آموزشی، تراکم بالای دانشجویان در کلاس‌ها و خوابگاه‌ها، کاهش کیفیت آموزش و توزیع ناعادلانه پزشکان در مناطق مختلف کشور، از جمله تبعات این تصمیم اشتباه است. کارشناسان حوزه سلامت بارها نسبت به عواقب این تصمیم هشدار داده‌اند اما متأسفانه این هشدارها جدی گرفته نشده است. برای بهبود وضعیت موجود، نیاز به اتخاذ تصمیمات جدی و اصلاح ساختاری در نظام آموزش پزشکی است. در غیر این صورت، بحران فعلی نه تنها بر کیفیت آموزش پزشکی، بلکه بر سلامت جامعه نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت.

خبرنگار افتخاری:  شکیبا مرادی آهنی