دوقطبی یا بایپلار، علائم و درمان

در سال‌های اخیر میزان شناخت و آگاهی مردم درمورد انواع بیماری‌های اعصاب و روان و اختلال‌های شخصیتی افزایش پیدا کرده است. بسیاری از مردم می‌دانند افسردگی و اضطراب طبیعی نوعی از بیماری هستند و نام سایر بیماری‌های و اختلال‌های روان را هم شنیده‌اند، حتی اگر ندانند دقیقا چه چیزی هستند.

به گزارش دیده بان سلامتی و به نقل از نسیم سلامت خاتم؛ دوقطبی یکی از این بیماری‌ها و اختلال‌هاست و شاید بعضی افراد که با آن‌ها برخورد دارند برای توصیف چنین بیمارانی به اشتباه بگویند: چندشخصیتی یا دو شخصیتی! اما بیماران دوقطبی، چندشخصیتی یا حتی دوشخصیتی نیستند و تغییرات غیرعادی در رفتار و کارهایشان به دلیل تغییراتی است که در خلق و خوی آن‌ها وجود دارد و در دوره‌های مختلف بالا و پایین می‌شود.

در این مقاله درباره مشخصات اختلال، نشانه‌ها، دلایل، درمان و… می‌خوانید تا با آن بهتر و بیشتر آشنا شوید.

اختلال دوقطبی چیست؟

دوقطبی یا بایپلار، علائم و درمان؛ اختلال دوقطبی که واژه انگلیسی آن Bipolar است و در فارسی نیز به آن بایپولار گفته می‌شود، یکی از بیماری‌های اعصاب و روان است و گاهی با اختلال‌های شخصیتی مثلا بدبینی یا خودشیفتگی همراه می‌شود. به این اختلال دوقطبی گفته می‌شود چون فرد بیمار به‌طور مرتب و متناوب دو دوره‌ی متفاوت را تجربه می‌کند؛ یک دوره که به آن شیدایی یا مانیا گفته می‌شود و فرد شاد و پر انرژی است و دوره‌ی دیگر افسردگی یا دیپرشن که فرد خموده و بی‌انرژی است. به همین دلیل بایپولار یا دوقطبی به اسم شیدایی-افسردگی هم شناخته می‌شود.

توجه کنید که هر چند افراد افسرده هم ممکن است دوره‌های حال خوب و بد را تجربه کنند ولی این تغییر خلق‌وخو با دوقطبی فرق دارد و شدت و اختلاف احوال بین دوره‌ی خمودگی و زمان بهبودی در بیماری افسردگی شدید نیست. در افراد بایپلار تفاوت احوال، خلق و خو، افکار و رفتار بیمار در دوره‌ی افسردگی و شیدایی به قدری زیاد و غیرعادی است که گاهی حس می‌کنید با یک فرد دیگر روبه‌رو هستید. نکته دیگر این است که هر چند فاصله‌ی بین دوره‌ها در افراد مختلف، متفاوت است ولی بیمار حتما هر دو دوره را دارد و مرتب تکرار می‌شوند.

دوره‌ی شیدایی

در این دوره فرد پرانرژی و سرحال است و احتمالا دارد از حد معمول فراتر برود و آن‌قدر احساس سرخوشی و اعتماد به نفس و خوش‌بینی داشته باشد که درباره خودش و توانایی‌هایش زیاده‌روی کند و دست به رفتارها یا انتخاب‌های پرخطر بزند. افرادی که شدت بیماری آن‌ها زیاد است و دارو مصرف نمی‌کنند، ممکن است انرژی و سرخوشی بالای دوره‌ی شیدایی به روان‌پریشی هم تبدیل شود و فرد را به بستری در بیمارستان بکشاند.

دوره شیدایی که به نوعی با فعالیت زیاد همراه است معمولا نشانه‌ها و علائم زیر را دارد:

• سرخوشی و خوشحالی غیرعادی
• افزایش فعالیت، انرژی یا بی قراری
• احساس خوشبختی و خوشی اغراق‌آمیز
• افزایش اعتماد به نفس و خوش‌بینی غیرعادی
• کاهش نیاز به خواب
• پرحرفی غیرمعمول
• افکار و رفتارهای رقابت‌آمیز با اعتماد به برنده بودن خود
• حواس پرتی
• تصمیم‌گیری سریع و بدون بررسی و دوراندیشی (در روابط با اطرافیان، کار، خرید، سفر و…)

توجه کنید که همه‌ی رفتار همه‌ی این علائم را ندارند و بسته به نوع شخصیت فرد، سبک زندگی، شغل، تحصیلات و همچنین شدت بیماری، این رفتارها می‌تواند کمتر یا بیشتر باشد.

دوره‌ی افسردگی

دوره افسردگی می‌تواند فرد را در چنان حالت خمودگی و فسردگی می‌کنند که امور روزمره و زندگی عادی، فعالیت‌ در محل کار، مدرسه یا دانشگاه، روابط اجتماعی، خانوادگی و دوستانه‌اش دچار مشکل می‌شوند. معمولا این دوره با علائم زیر همراه است:

• خلق افسرده، مانند احساس غم، پوچی، ناامیدی یا گریه
• از دست دادن علاقه به کارها و فعالیت‌های همیشگی یا نارضایتی از انجام کارها و علائق قبلی
• کاهش یا افزایش وزن، کاهش یا افزایش اشتها
• بی‌خوابی یا خواب زیاد
• بی‌قراری یا کندی رفتار
• خستگی یا از دست دادن انرژی
• احساس بی ارزشی یا احساس گناه بیش از حد یا نامناسب
• کاهش توانایی تفکر یا تمرکز، یا ناتوانی در تصمیم‌گیری
• فکر کردن، برنامه‌ریزی یا اقدام به خودکشی

علائم دوقطبی در کودکان

دوقطبی یا بایپلار، علائم و درمان؛ تشخیص دوقطبی در کودکان و نوجوانان دشوار است. بیشتر کسانی که در بزرگسالی علائم اختلال‌های روانی را نشان می‌دهند. در کودکی نیز مشکلاتی دارند و والدین را دچار چالش می‌کنند. تشخیص اینکه آیا فراز و نشیب‌های رفتار کودک طبیعی و به دلیل استرس یا فشار محیطی هستند یا نشانه‌هایی از یک بیماری و اختلال روانی مانند دوقطبی، اغلب دشوار است. بارزترین نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان ممکن است شامل نوسانات خلقی شدید باشد که با نوسانات خلقی معمول آنها متفاوت است.

از روانپزشک کودکان مشورت بگیرید و محیطی امن و آرام برای کودک ایجاد کنید تا اگر به اختلالی هم دچار است، کمتر آسیب ببیند.

دلیل ابتلا به اختلال دوقطبی

علت دقیق اختلال دوقطبی ناشناخته است ولی چند عامل مختلف در بیمار شدن فرد اثر دارند که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:

• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی

اگر زن یا مرد مبتلا به دوقطبی صاحب بچه‌دار شوند، احتمال بیماری فرزندشان وجود دارد و حتی اگر این اختلال در اقوام درجه یک باشد، احتمال بیماری فرزند بالا می‌رود. ممکن است ژن بیماری در یک نسل یا یک فرد بروز نکند یا به شکل دیگری (مانند افسردگی، اضطراب و…) وجود داشته باشد.

• تغییر در ساختار و بیوشیمی مغز

مواد شیمیایی مسئول کنترل عملکرد مغز و انتقال دهنده‌های عصبی  شامل نورآدرنالین، سروتونین و دوپامین هستند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اگر تعادل در سطوح این انتقال‌دهنده‌های عصبی از بین برود فرد دچار برخی علائم اختلال دوقطبی می‌شود.

• استرس شدید و مشکلات طاقت فرسا

در بعضی موارد فشارهای محیطی و شرایط زندگی می‌تواند به بروز دوقطبی منجر شود ولی در این صورت هم وجود پیش‌زمینه‌های قبلی لازم است.

• مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی

هر نوع مواد روان‌گردان به هر شکلی مصرف شود و روی مغز اثر بگذارد، علائم، نشانه‌ها و عوارض دوقطبی را تشدید می‌کند. حتی اگر این مواد و نوشیدنی‌ها به ظاهر شادی‌آور و انرژی‌بخش باشند، در کل شدت بیماری یا پیامدهای آن‌را بیشتر می‌کنند.

چگونه دوقطبی را تشخیص دهیم؟

تشخیص اختلال دوقطبی، فرآیندی است که نیازمند ارزیابی دقیق علائم و تاریخچه پزشکی بیمار توسط یک متخصص سلامت روان، معمولاً یک روانپزشک، است. این اختلال به دلیل شباهت برخی از علائم آن با سایر اختلالات روانی، تشخیص آن می‌تواند پیچیده باشد.

برای تشخیص دقیق، متخصص سلامت روان معمولاً از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• مصاحبه بالینی: پزشک با بیمار و خانواده او درباره علائم، تاریخچه بیماری، و عوامل استرس‌زای زندگی گفتگو می‌کند.
• معاینه فیزیکی: برای رد کردن سایر علل احتمالی علائم، مانند مشکلات تیروئید یا برخی بیماری‌های دیگر.
• آزمایش‌های خون: برای بررسی اختلالات هورمونی یا سایر مشکلات پزشکی.
• ارزیابی روانشناختی: برای ارزیابی دقیق‌تر علائم و عملکرد شناختی بیمار.

توجه داشته باشید که تشخیص اختلال دوقطبی نیاز به تجربه و تخصص بالایی دارد و نباید بر اساس اطلاعات موجود در اینترنت یا توصیه‌های افراد غیرمتخصص، خود تشخیصی انجام شود.

عوامل دیگری که در تشخیص اختلال دوقطبی موثر هستند عبارتند از:

• سابقه خانوادگی: وجود سابقه اختلال دوقطبی در خانواده، احتمال ابتلای فرد را افزایش می‌دهد.
• سن شروع بیماری: شروع علائم در سنین پایین‌تر می‌تواند نشان دهنده اختلال دوقطبی باشد.
• شدت و مدت علائم: نوسانات خلقی شدید و طولانی‌مدت، نشان‌دهنده اختلال دوقطبی است.

تشخیص زودهنگام و درمان مناسب اختلال دوقطبی، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیمار و جلوگیری از عوارض جدی کمک کند.

درمان اختلال دوقطبی

دوقطبی یا بایپلار جزو آن دسته از بیماری‌های روان است که درمان قطعی ندارد و تا پایان عمر همراه فرد باقی خواهد ماند. روش‌های درمانی مختلف نشانه‌ها، پیامدها و عوارض بیماری را کاهش می‌دهند یا از بین می‌برند و به فرد کمک می‌کنند شرایط زندگی، افکار و خلق‌و خوی خود را کنترل و مدیریت کند. راه‌های کنترل و کاهش عوارض دوقطبی چند دسته هستند:

• دارویی

بسته به این‌که شدت بیماری چقدر باشد و فرد مشکلات دیگری هم دارد یا خیر، داروهایی برای او تجویز می‌شود. فرد هیچ وقت نباید داروهایش را قطع کند حتی اگر حس می‌کند حالش خوب شده است و فکر می‌کند علائم بیماری را ندارد.

• روان‌درمانی

تغییر نگرش فرد نسبت به زندگی و اصلاح روش فکری، در کنترل رفتارها و واکنش‌ها چه در دوره‌ی افسردگی و چه در دوره‌ی شیدایی موثر است. یک روان‌شناس و درمان‌گر حرفه‌ای می‌تواند فرد را در این مسیر همراهی و کمک کند.

• اصلاح سبک زندگی

زندگی سالم برای بیماران دوقطبی خیلی مهم است. سیگار، مشروب و مواد مخدر حالات افسردگی و شیدایی را تشدید می‌کند و باید از آن‌ها دوری کند. تغذیه سالم و رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات با تامین مواد معدنی و ویتامین‌ها به عملکرد بهتر مغز کمک می‌کند.

ورزش منظم یکی از مهم‌ترین و موثرترین روش‌ها برای کنترل بدحالی دوره‌ی افسردگی و کاهش تصمیم‌های نادرست دوره‌ی شیدایی است.